Konciza historio de la kristana kalendaro

1. Antikva roma kalendaro

Antikva roma kalendaro estis luna. Komece ĝi havis 10 monatojn, sed iam en la VII^a jarcento a. K. ĝi jam havis 12 monatojn. Kelkaj monatoj jam portis apartajn nomojn, kelkaj estis nomataj per vicnumeroj:

Unu jaro havis 355 tagojn. Por ke la samaj monatoj respondu al la samaj jarsezonoj, oni aldonis ĉiun duan jaron inter la 23^an kaj 24^an tagon de la monato Februarius la dektrian monaton nomatan Mercedonius (laŭ la tago, kiam oni pagis salajrojn kaj rekompencojn (merces = salajro, rekompenco), kiu havis alterne 22 aŭ 23 tagojn. La averaĝa longeco de la jaro do estis 366,25 tagoj. Por ke la kalendaro restu en harmonio kun la naturo, devis de tempo al tempo pontifikanoj (pastroj, kiuj respondis i.a. pri kalendaraj aferoj) la longecon de la monato Mercedonius ŝanĝi. Sed pontifikanoj tiel faris memvole. Ili plilongigis la jarojn pro profito de siaj favorantoj kaj malplilongigis ilin pro malprofito de siaj kontraŭuloj.

2. La reformo de Iulius Caesar

En la jaro 46 a. K. ordonis Iulius Caesar al aleksandria astronomo Soisigenes, ke li konstruu por la bezonoj de la Roma regno novan kalendaron laŭ la egipta modelo. La imperiestro decidis tiel pro tio, ke la estinta kalendaro estis tro komplika kaj nekomprenebla por ĉiuj, do pontifikanoj povis ŝanĝi la longecon de la jaro fakte sen publika kontrolo.

Soisigenes bazis la novan kalendaron sur la jarmovo de Suno inter steloj kaj starigis la averaĝan longecon de la jaro kiel 365,25 tagojn. Li eble sciis pri la laboro de helena astronomo Hipparchos, kiu jam antaŭ 75 jaroj malkovris, ke la longeco de t.n. tropika jaro ne estas precize 365,25 tagoj, ke ĝi estas iomete malpli longa , sed Soisigenes konsideris la diferencon tute sengrava kaj en sia projekto li ne kalkulis kun ĝi.

La nova kalendaro dividis la jaron je 12 monatoj, por kiuj Soisigenes uzis la nomojn de la malnova kalendaro. Nova jaro komenciĝis en la monato januaro, kiam komencis romaj konsuloj sian ofican servon. Do la nova kalendaro aspektis jene:

La baza kalendara ciklo estis kvarjara. En la ciklo estis ĉiam tri jaroj ordinaraj kun 365 tagoj (monato Februarius havis 29 tagojn) kaj unu superjaro kun 366 tagoj. La monato Februarius havis 30 tagojn kaj la supera tago estis metita tien, kie en malnova kalendaro estadis la monato Mercedonius, do inter la 23^an kaj 24^an tagon de februaro.

La nova kalendaro estis enkondukita (laŭ la vidpunkto de kristana ĥronologio) la 1^a de januaro 45 a. K., ĉar tiam estis la unua novluno post la vintra sunhalto. Kiel dankesprimo por la nova kalendaro decidis la Senato, ke la monato Quintilis, kiam Iulius Caesar naskiĝis, estu renomita je Iulius.

3. La reformo de imperiestro Augustus Octavianus

Bedaŭrinde, pontifikanoj ne ekkomprenis la bazan kalendaran ciklon kaj pro nekonataj kialoj envicigadis la superan tagon ne ĉiun kvaran jaron, sed ĉiun trian. Do, la kalendaro estis denove malpreciza. La eraro estis malkovrita en la jaro 8 a. K. kaj tiam reganta imperiestro Augustus Octavianus decidis, ke la kalendaro estu denove reformita kaj ĝis la jaro 8 p. K. oni ne envicigu superajn tagojn. Pro tiuj meritoj la Senato decidis, ke la monato Sextilis estu renomita je Augustus. Sed al senatanoj ne plaĉis, ke la monato de Iulius Caesar estas pli longa ol la monato de Augustus. Do oni deprenis unu tagon de la monato februaro kaj aldonis ĝin al aŭgusto. Kaj denove aperis „problemo“. En la kalendaro nun sekvis tri monatoj po 31 tagoj (julio, aŭgusto kaj septembro). Tio al senatanoj ankaŭ ne plaĉis, do ili ŝovis unu tagon de septembro al oktobro kaj unu tagon de novembro al decembro. Kaj ekde tiu tempo estas la monatoj kaj tagoj dividitaj en kristana kalendaro ĝis nun.

4. Enkonduko de kristana erao

En la jaro 325 kunvenis en Malgrandazia urbo Niceo la unua ekumenia koncilio. Krom aliaj gravaj decidoj ĝi ankaŭ akceptis la julian kalendaron por la tuta kristana mondo. Por la eklezio tio estis grava decido, ĉar oni povis pli komforte difini la datojn de la plej grava kristana festo – Pasko. La unua paska dimanĉo (eklezia kalendaro konas 8 paskajn dimanĉojn) estas la unua dimanĉo post la unua plenluno post aŭ en la tago de la printempa ekvinokso.

Ĉar en la jaro 325 la printempa ekvinokso okazis la 21^an de marto, estis la unua paska dimanĉo difinita kiel la unua dimanĉo post la plenluno, kiu okazas la 21^an de marto aŭ post tiu tago.

La erao estis donata diverse: “ekde la fondo de Romo“, „ekde la unuaj olimpiaj ludoj“, „ekde la kreo de mondo“, „ekde la surtronigo de imperiestro Dioklecian“ ktp. Nur 200 jarojn post la nicea koncilio proponis roma pastro Dionysos Exiguus, ke kristanoj uzu sian propran eraon „ekde la naskiĝo de Kristo“. Per tute memvolaj kalkuloj laŭ la kontraŭdirantaj bibliaj tekstoj li „malkovris“, ke Kristo naskiĝis 248 jarojn antaŭ la diokleciana erao (do li fakte naskiĝis 4 jarojn post la morto de hebrea reĝo Herodes la Granda, kiu pro li murdigis infanojn en Betlehemo…) kaj deklaris tiun jaron kiel la Jaro 1 de la Kristana erao.

5. La reformo de papo Gregorius la XIII^a

Ekleziaj funkciuloj, kiuj en la jaro 325 akceptis la julian kalendaron, supozis, ke ĝi estas ideale preciza. Ĉar la averaĝa longeco de la jaro de tiu kalendaro estas 365,25 tagoj, sed la longeco de t.n. tropika jaro estas 365,2422 tagoj, julia kalendaro eraras je unu tago post 128 jaroj. Meze de la XVI^a jarcento estis diferenco jam dektaga. La printempa ekvinokso okazis jam la 11^an de marto, sed la dato de la unua paska dimanĉo estis kalkulata de la 21^a de marto, t.e. la dato de la printempa ekvinokso en la jaro 325. Tiama papo, Gregorius la XIII^a, do decidis, ke oni devas korekti la „malsanan“ kalendaron. Li nomis specialan kalendaran komisionon, kies estro fariĝis astronomo Ignatius Danti, profesoro de la bologna universitato. La komisiono traesploris kelkajn projektojn de la reformo kaj fine elektis la proponon de fratoj Antonio kaj Luigi Lilio-oj. La papo mem agnoskis tiun proponon kiel la plej konvenan. La 24^an de februaro 1582 li eldonis buleon Inter Gravissimas, per kiu estis la reformo realigita. Per tiu buleo la papo ordonis:

1^e La nombradon de tagoj oni ŝovu je dek tagoj antaŭen tiel, ke post la ĵaŭdo la 4^a de oktobro sekvu vendredo la 15^a de oktobro 1582.

2^e Superjaroj estu plue ĉiuj jaroj divideblaj per 4, krom jaroj, per kiuj finiĝas jarcentoj. El tiuj estu superjaroj nur tiuj, kiuj estas divideblaj per 400.

Do la buleo Inter Gravissimas en unu momento korektis la eraron, kiu kreskadis dum pli ol dek jarcentoj, kaj samtempe tre malgrandigis la kreskon de nova eraro. La averaĝa longeco de la jaro de tiu reformita (gregora) kalendaro estas 365,2425 tagoj, do la unutaga eraro okazos post 3280 jaroj.

6. La disvastigado de la reformita kalendaro

Tiutempe tamen plu ne estis la kristana komunumo unueca. Do la novan kalendaron ekkomence akceptis nur tiuj ŝtatoj, kiuj estis sub plena influo de la katolika eklezio: Italio, Pollando, Portugalio kaj Hispanio. En Aŭstrio (t.e. ankaŭ en Ĉeĥaj landoj, kiuj tiam estis sub la Aŭstria superregado) estis la reformita kalendaro akceptita la 6^an/l7^an de januaro 1584.

Sed en la landoj kun influo de protestanta aŭ ortodoksa eklezioj, oni kun la enkonduko de nova kalendaro ne rapidis. Aparte ortodoksanoj disvastigadis devizon: „Pli bone estas disigi kun Suno ol kunigi kun papo.“ Kaj en tiuj landoj (Bulgario, Rumanio, Rusio, Serbio, Grekio–) estis la malnova (julia) kalendaro uzata ĝis la dudekaj jaroj de la XX^a jarcento.

Kompreneble, ke la diferenco plikreskis de la XVI^a jarcento je pluaj 3 tagoj, ĉar jaroj 1700, 1800, 1900 estis superjaroj nur en la malnova (julia) kalendaro, do hodiaŭ estas la diferenco dektritaga.

7. Konkludo

Kristana kalendaro estas relative preciza kaj facile komprenebla, sed havas kelkajn malkonvenajojn:

• La komenco de la jaro ne estas kunligita kun iu grava natura okazintaĵo,
• la sinsekvo de lastaj kvar monatoj ne respondas al iliaj latinaj nomoj,
• la nombro da tagoj en unuopaj monatoj estas neegala kaj neregula,
• la komenco de la erao estas tute sensenca.

F I N O

© , 2016

Reveno al la enhavo

La lasta aktualigo: